Trong thế giới âm nhạc rộng lớn, khám phá và nắm vững các khái niệm cơ bản là bước đầu tiên không thể thiếu cho bất kỳ ai đam mê nghệ thuật âm nhạc. Và một trong những khái niệm quan trọng nhất mà người học âm nhạc cần hiểu rõ là "âm giai".
Âm giai không chỉ đơn thuần là một khái niệm lý thuyết mà còn là nền tảng quan trọng giúp bạn hiểu và tạo ra các bản nhạc phong phú. Tuy nhiên, việc hiểu và nắm vững khái niệm này đôi khi có thể gặp khó khăn đối với những người mới bắt đầu hoặc người không có nền tảng kiến thức sâu về âm nhạc.
Chính vì vậy, trong bài viết này, chúng ta sẽ cùng nhau khám phá và tìm hiểu về "âm giai", từ cơ bản đến nâng cao, qua một lộ trình mạch lạc và dễ hiểu. Ngoài ra, Bội Ngọc cũng sẽ cùng bạn đọc tìm hiểu về cách áp dụng "âm giai" trong việc sáng tác nhạc, chơi nhạc, và phân tích các tác phẩm âm nhạc. Qua đó, bạn sẽ không chỉ hiểu về khái niệm này một cách lý thuyết mà còn biết cách ứng dụng thực tế trong việc thực hiện và sáng tác âm nhạc.
Với sự hỗ trợ từ các ví dụ minh họa và lời giải thích chi tiết, hy vọng rằng bài viết này sẽ giúp bạn tự tin hơn trong việc tiếp cận và thâm nhập vào thế giới phức tạp nhưng không kém phần hấp dẫn của âm nhạc. Hãy cùng nhau bắt đầu hành trình khám phá và nắm vững "âm giai" ngay từ bây giờ!
Âm giai là gì?
Thuật ngữ "âm giai" tương ứng với tiếng Pháp là "gamme" (gam nhạc) và tiếng Anh là "scale" (thang nhạc). Trong tiếng Việt, nó thường được gọi là "giọng nhạc" hoặc đơn giản là "giọng".
>>> Xem thêm: Các hợp âm có trong 14 giọng cơ bản trên piano
Theo hệ thống bình quân, quãng 8 được chia đều thành 12 nốt nhạc, từ C đến B, mỗi nốt cách nhau một nốt (cụ thể: C C# D D# E F F# G G# A A# B.). Từ những nốt nhạc này, chúng ta có thể chọn ra một tập hợp 8 nốt nhạc để tạo ra các âm giai.
Âm giai là tập hợp các nốt nhạc từ thấp đến cao, được lựa chọn từ 12 nốt nhạc trên theo nhiều quy luật khác nhau, tuỳ thuộc vào mục đích và ngữ cảnh âm nhạc. Trong mục này, Ngọc sẽ giới thiệu sơ qua về hai loại cấu tạo phổ biến nhất của âm giai: Âm giai Trưởng và Âm giai Thứ:
- Âm giai Trưởng (C major scale) là loại âm giai được xây dựng trên cơ sở khoảng cách giữa các nốt nhạc theo thứ tự nguyên tắc: toàn toán tích hợp, tức là giữa các nốt có một khoảng cách cố định. Ví dụ, Âm giai C Trưởng sẽ bắt đầu từ nốt C và theo sau là D, E, F, G, A, B, và cuối cùng là C (tức là lặp lại nốt C nhưng ở octave cao hơn).
- Âm giai Thứ (G major scale) cũng được xây dựng từ 8 nốt nhạc, nhưng với cấu trúc khoảng cách giữa các nốt không đồng đều. Điều này tạo ra một âm giai có một hoặc nhiều nốt nhạc chênh lệch so với Âm giai Trưởng tương ứng. Ví dụ, Âm giai C Thứ bắt đầu từ nốt C, tiếp theo là D, E, F, G, A, B, và cuối cùng là nốt C ở octave cao hơn, nhưng với một số nốt nhạc bị giảm đi một nửa bước (như F và B).
- Âm giai Đô trưởng ngũ cung (C major pentatonic scale) là một trong những loại âm giai phổ biến và dễ học. Được xây dựng từ nốt nhạc trưởng cơ bản C và các nốt nhạc phụ thuộc vào nó, âm giai này tạo ra một âm nhạc mang tính nhẹ nhàng, tươi vui và dễ dàng kết hợp với nhiều loại nhạc cụ. C major pentatonic scale bao gồm 6 nốt nhạc, được chọn từ hệ thống 12 nốt nhạc bình thường như sau: C D E G A C
Đây chỉ là một phần nhỏ trong số các loại âm giai phổ biến. Bên cạnh các âm giai cơ bản này, còn có hàng trăm, thậm chí hàng ngàn biến thể khác nhau, từ các âm giai phức tạp hơn với nhiều nốt nhạc hơn đến các biến thể đặc biệt được sử dụng trong các nền văn hóa âm nhạc cụ thể.
Cấu tạo âm giai trưởng và các hợp âm trong âm giai trưởng
Âm giai trưởng là một khái niệm cơ bản và quan trọng trong lĩnh vực âm nhạc. Đây là một tập hợp các nốt nhạc, được sắp xếp theo một trật tự cố định, tạo ra một mẫu nhất định của âm thanh. Mỗi âm giai trưởng bắt đầu bằng một nốt nhạc cố định, được gọi là "nốt gốc", và từ đó, các nốt nhạc khác được thêm vào theo khoảng cách nhất định giữa chúng, tạo thành một chuỗi âm thanh liên tục.
Trong hệ thống âm giai phổ biến nhất, âm giai trưởng thường được biểu diễn bằng một chuỗi các nốt nhạc, bao gồm các nốt nhạc đơn và kép, với mỗi nốt nhạc được gán một tên và một độ cao cụ thể trên bảng hợp âm.
Quy tắc để hình thành âm giai trưởng như sau:
Chủ âm + 1 + 1 + 1/2 + 1 + 1 + 1 +1 + 1/2 cung
- Như hình minh họa, âm giai Đô trưởng (C) bắt đầu bằng chủ âm C. Theo quy tắc trên, ta có thể dễ dàng xác định được 8 nốt trong âm giai là: C - D - E - F - G - A - B - C.
- Sử dụng quy tắc 1, 4, 5 để xác định được bộ hợp âm trong âm giai này.
- Như vậy, bộ hợp âm của âm giai trưởng Đô trưởng (C): C - Dm - Em - F - G - Am - B - C
Âm giai trưởng là cơ sở cho việc sáng tác và biểu diễn âm nhạc, cũng như cho việc hiểu biết và phân tích âm nhạc. Việc hiểu biết về các đặc điểm của mỗi âm giai trưởng, bao gồm các nốt nhạc và mối quan hệ giữa chúng, là quan trọng để phát triển kỹ năng âm nhạc và sự hiểu biết sâu sắc về ngôn ngữ âm nhạc.
Cấu tạo âm giai thứ và các hợp âm trong âm giai thứ
Âm giai thứ là một khía cạnh quan trọng của hệ thống âm nhạc, đặc biệt trong việc xây dựng các điệu nhạc và sáng tác âm nhạc phức tạp. Âm giai thứ là một chuỗi các nốt nhạc, bắt đầu từ một nốt nhạc cố định và theo sau bởi các nốt nhạc khác, theo một mẫu cụ thể của khoảng cách giữa chúng.
Cách hình thành âm giai thứ cũng giống như âm giai trưởng, được phân biệt ở chỗ thứ tự các nốt.
Chủ âm + 1 + 1/2 + 1 + 1 + 1/2 + 1 + 1 cung
- Âm giai La thứ (Am) bắt đầu bằng chủ âm La. Theo quy tắc trên, ta có thể dễ dàng xác định được 8 nốt trong âm giai là: A - B - C - D - E - F - G - A.
- Tương tự, sử dụng quy tắc 1, 4, 5 để xác định được bộ hợp âm trong âm giai này. Hợp âm 3, 6, 7 là hợp âm trưởng. Hợp âm thứ 2 sẽ là hợp âm dim, ít sử dụng.
- Như vậy, Hợp âm của âm giai La thứ (Am): Am - B - C - Dm - Em - F - G - Am
Các âm giai thứ thường được sử dụng để tạo ra các bản nhạc có cấu trúc phức tạp, với sự thay đổi của các nốt nhạc và mối quan hệ giữa chúng tạo ra sự động đậy và phức tạp trong âm thanh.
Việc sử dụng các âm giai thứ khác nhau trong một bản nhạc có thể tạo ra sự đa dạng và sự phong phú trong âm nhạc, mang lại cho người nghe những trải nghiệm âm nhạc đa dạng và phong phú.